Stanley Kubrick staat te boek als een van de meest vooraanstaande filmregisseurs aller tijden, misschien wel de meest vooraanstaande. Met slechts 13 films over een carrière die bijna een halve eeuw besloeg, verkende hij in elke productie nieuwe emoties, verhalen en settings: van de kosmos tot de Vietnamoorlog, van het antieke Rome tot de diepe psychologie van een echtpaar.
De beelden uit zijn films hebben zich op een bepaalde manier in ons onderbewustzijn vastgezet – de monoliet in 2001: A Space Odyssey, Jack Nicholsons bijl in The Shining, Lolita’s voetverzorging en de mars van de druïden in A Clockwork Orange.
Maar welke typografieën koos Kubrick om dergelijke indringende scènes te introduceren? En welke verhalen gaan er schuil achter de typografie van zijn meest beroemde filmposters? Precies, vandaag onthullen we de typografieën die Kubrick selecteerde voor enkele van zijn meest bekende films, naast een boeiende beschouwing over zijn typografische voorkeuren.
Dr. Strangelove
Kubricks filmoeuvre omvat een breed scala aan genres, van thrillers en oorlogsfilms tot historische en erotische films. Met Dr. Strangelove of: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb, gelanceerd in 1964 als zijn zevende film, betreedt hij het terrein van de komedie.
In deze donkere komedie daagt Stanley Kubrick zijn publiek uit met een parodie op de Koude Oorlog, een periode van intense spanning tussen de Verenigde Staten en Rusland. De film is doorspekt met tegenstrijdige elementen – humor en dramatische thema’s, erotische impulsen en de dood – die door veel critici worden gezien als de kern waarop de gehele film rust.
De openingstitels spelen met dit contrast door speelse belettering te koppelen aan een scène die het bijtanken van een militair vliegtuig in de lucht toont (door sommigen geïnterpreteerd als een metafoor voor seksuele handelingen). De titelcreatie werd toevertrouwd aan Pablo Ferro, een Cubaans ontwerper die tot dat moment vooral bekend stond om zijn werk in de reclamewereld. Hij werkte later opnieuw met Kubrick voor de hypnotiserende trailer van A Clockwork Orange en ontwierp titels voor meer dan 100 films, waaronder The Addams Family, Men in Black en Beetlejuice.
Pablo Ferro’s typografie breekt met de toenmalige cinematografische conventies: het is informeel, opvallend langgerekt en fijngevoelig. Ideaal voor Kubricks wens: de tekst en de significante beelden op de achtergrond tegelijk tonen. Dit was zo effectief dat de regisseur het volledige scherm benutte voor de aftiteling!
2001: A Space Odyssey
Stanley Kubricks sciencefictionfilm 2001: A Space Odyssey kwam uit op een cruciaal moment: het was 1968, slechts een jaar voordat de mensheid voor het eerst voet op de maan zou zetten.
De aftiteling is waarschijnlijk het meest iconische element van Kubricks gehele oeuvre, met beelden van een zonsopgang in de ruimte, begeleid door de onvergetelijke tonen van Richard Strauss. De filmtitel wordt getoond in de uiterst leesbare en strakke letters van Gill Sans, wellicht een van de klassiekste schreefloze lettertypen, ook wel bekend als ‘de Britse Helvetica’.
Eric Gill ontwierp dit lettertype in 1928, gebaseerd op de typografie van de Londense metro, met het doel te concurreren met een reeks populaire schreefloze lettertypen uit die tijd, waaronder Futura. Het lettertype werd onmiddellijk een succes en wordt vandaag de dag gebruikt in veel beroemde logo’s, zoals die van de Britse omroep BBC en het merk Tommy Hilfiger. Opvallend: in Kubricks filmtitel worden de nullen in ‘2001’ weergegeven met het lettertype O.
Voor de filmposter van 2001: A Space Odyssey koos Kubrick voor het lettertype Futura, dat zoals we zullen zien, een van zijn favoriete lettertypen was. De verbinding tussen de maanlanding en Kubricks film wordt versterkt door het feit dat de gedenkplaat die door de Amerikaanse bemanning op de maan werd achtergelaten, gegraveerd is in Futura.
The Shining
Dat Stanley Kubrick bekend stond als een perfectionist en extreem nauwkeurig was, is algemeen bekend. Maar minder bekend is misschien dat hij ook zeer strikte eisen stelde aan de typografie. Een anekdote vertelt over een van zijn meesterwerken: de psychologische thriller The Shining uit 1980.
De typografie voor de film werd gecreëerd door Saul Bass, de New Yorkse grafisch ontwerper en illustrator die met zijn filmtitels en korte filmfragmenten een revolutie teweegbracht in de filmindustrie. Hij maakte echte kunstwerken voor Hitchcock (Vertigo), Ridley Scott (Alien) en Stanley Kubrick zelf (Spartacus). Echter, Saul Bass’ bekendheid behoedde hem niet voor Kubricks precisie.
Saul Bass leverde maar liefst vijf ontwerpen in voor de poster van The Shining, maar geen ervan voldeed aan de eisen van de regisseur, die kritiek had op de gekozen typografie: “te moeilijk te lezen” of “niet compact genoeg”, aldus de regisseur (volledig verhaal hier). Er wordt gezegd dat Kubrick meer dan 300 schetsen liet maken voordat hij tevreden was.
Als we denken aan de openingsscène van The Shining, is het moeilijk niet geraakt te worden door een zekere angst: een zeer lang shot volgt de auto van de familie terwijl deze door een afgelegen, bergachtig landschap kruipt, de muziek benadrukt de bezorgdheid, maar het lettertype zorgt voor de afronding. Een neutrale Helvetica – ook een van de meest bekende schreefloze lettertypen – contrasteert met al het andere door een zeer verontrustend element: de kleur.
Barry Lyndon
Barry Lyndon (1975) is Stanley Kubricks tweede film met een historische setting, die de avonturen – en vooral de tegenslagen – van een Ierse edelman in het 18e-eeuwse Europa volgt. Het is een film die zich onderscheidt door zijn visuele pracht, met maniakale aandacht voor esthetiek. Zozeer zelfs dat alles is gefilmd met natuurlijk licht, kaarsen en olielampen, mogelijk gemaakt door een speciale lens ontworpen door Zeiss optiek voor NASA.
Barry Lyndon is tevens uniek binnen Kubricks werk vanwege twee redenen: het staat ver af van de thema’s die de regisseur gewoonlijk verkent en het is een van de zeldzame keren dat sierlijke lettertypen (met nadrukkelijke krullen) worden gebruikt. Dit was te danken aan Bill Gold, die na weken van intensieve discussies met de regisseur, zowel de filmtitels als het volledige alfabet van sierlijke karakters ontwierp die Kubrick gebruikte voor de openingstitels en de afzonderlijke hoofdstukken.
Bill Gold is een grafisch ontwerper bekend om het ontwerpen van honderden filmposters, waaronder die voor Casablanca, The Exorcist, A Perfect Murder, en zijn lange samenwerking met Clint Eastwood.
Eyes Wide Shut
Eyes Wide Shut is de film waarmee Stanley Kubrick zijn filmografie afrondde – de regisseur overleed in hetzelfde jaar dat de film uitkwam, 1999 – en is een dramatisch werk met erotische elementen. De openingstitels worden volledig weergegeven op een zwarte achtergrond, omlijnd en zwaar maar bieden ons een kijkje, als door een spleet, op de scène waarin Nicole Kidman haar jurk laat vallen. Het gebruikte lettertype voor de titels is Futura, in de Extra Bold variant.
In een interview enkele jaren geleden onthulde Tony Frewin – Kubricks persoonlijke assistent – hoe Futura Kubricks voorkeurslettertype was en hoe hij hem vaak tevergeefs probeerde te overtuigen om een sierlijk lettertype te gebruiken. In werkelijkheid gebruikte Kubrick Futura niet zo vaak: het wordt alleen gezien in de openingstitels van zijn laatste film, hoewel het wel werd gekozen voor verschillende posters en trailers.
Zo wordt de visuele pracht van Stanley Kubricks films vaak vergezeld door klassieke, heldere en elegante lettertypen. Eenvoudige lettertypen die in de handen van andere filmmakers bijna triviaal zouden lijken. Maar Kubrick maakt ze door zijn cinematografische technieken krachtig en bijna onuitwisbaar uit het geheugen, samen met de beroemdste openingsscènes van zijn films. Dit is een van Kubricks magische vermogens: hij weet van de simpelste en meest fundamentele elementen – of het nu gaat om lettertypen of emoties – iconen te maken.