Net zoals alle belangrijke uitvindingen zorgde de introductie van de ansichtkaart voor een stille transformatie in onze communicatiegewoonten. Het maakte ons op subtiele wijze vrij van de inspanning die het schrijven van brieven met zich meebracht. Toch zijn er mensen die zich nog de tijden herinneren waarin het schrijven van brieven naar vrienden als noodzakelijk en zelfs plezierig werd gezien, een vorm van ontspanning. Gelukkig heeft de introductie van de ansichtkaart de moderne mens ontheven van deze taak. Voorheen moest iemand die naar het buitenland reisde veel tijd investeren in het schrijven van uitgebreide verslagen over zijn reiservaringen aan vrienden thuis. Tegenwoordig volstaat het om op ieder treinstation een ansichtkaart te kopen, er snel wat woorden op te schrijven en deze te versturen, wat de reiservaring alleen maar leuker maakt.
Journalist James Douglas uit Londen duidde op het belang van de ansichtkaart als communicatiemiddel, slechts twee decennia na hun ontstaan in 1893. Het was op 1 oktober 1869 dat de allereerste ‘korrespondenz-karte’, een correspondentiekaart, verzonden werd vanuit de Oostenrijkse stad Perg en de volgende dag aankwam in Kirchdorf. De boodschap was bondig en persoonlijk: de verzender nodigde de ontvanger uit voor een bezoek.
Het initiële doel van ansichtkaarten was voornamelijk het besparen van kosten. Aan het begin van dat jaar had Emanuel Herrmann, een Oostenrijkse econoom, een voorstel ingediend bij de minister van Handel om deze nieuwe vorm van correspondentie te introduceren, wat ook in de krant ‘Neue Freie Presse’ werd gepubliceerd. Het concept was het versturen van korte berichten, zoals aankondigingen, wensen of begroetingen, tegen een lage prijs. Ze zouden zonder envelop verstuurd worden, met een vooraf gedrukte postzegel, het adres aan de ene kant en de boodschap aan de andere kant. Door hun gebruiksgemak zouden ze toegankelijk zijn voor mensen die enkel basis lees- en schrijfvaardigheden hadden. Het voorstel werd goed ontvangen door Adolf Maly, de directeur van Wiener Post und Telegraphs, die snel toestemming gaf voor het versturen van ansichtkaarten via de post.
Ansichtkaarten over grenzen heen
Tegenwoordig wordt erkend dat Herrmann samen met Heinrich von Stephan, de postmeester van het Duitse Rijk, de eer deelt voor dit idee. In 1865 besprak deze ambtenaar tijdens een internationale postconferentie het idee van een ‘postblatt’, vergelijkbaar met een open postboekje, als een voordeliger en praktischer alternatief voor de volgens hem achterhaalde brieven. Dit idee werd echter niet verder uitgewerkt. Evenals de privé briefkaart van het Noord-Amerikaanse bedrijf H.L. Lipman, dat al sinds 1861 een patent had, maar moest stoppen met de productie vanwege de uitbraak van de Burgeroorlog.
De populariteit van dit nieuwe medium was onmiddellijk en al snel nam het aantal producenten van ansichtkaarten wereldwijd toe, van Chili tot Japan. Bovendien vond in 1874 in Bern het eerste congres plaats van de Algemene Postunie, de voorloper van de Wereldpostunie, een organisatie van de Verenigde Naties gericht op het bevorderen van internationale postale samenwerking. Hierdoor konden brieven en ansichtkaarten grenzen overschrijden zonder zich aan te passen aan lokale wetten en tarieven.
De oorsprong van ansichtkaarten
Deze vroege ansichtkaarten bevatten geen illustraties of foto’s, maar hun potentieel werd snel ingezien. Hoewel het lastig is om een exacte datum te noemen, wordt 1893 vaak aangehaald als het jaar waarin ansichtkaarten beschikbaar kwamen voor het grote publiek tijdens de Wer eldtentoonstelling in Chicago.
De bloeiperiode van ansichtkaarten viel samen met de eerste decennia van massatoerisme. Reizigers wilden afbeeldingen delen van de plaatsen en monumenten die ze bezochten. Een van de eerste voorbeelden is van de ouders van prins Edward van York, die hem in 1896 een ansichtkaart van de Eiffeltoren in Parijs stuurden.
Met de komst van fotografie in de wereld van ansichtkaarten, die volledig tot bloei kwam toen de Britse post in 1902 toestond dat berichten geschreven werden op de helft van de zijde die normaal voor het adres bestemd was, kon de andere zijde gevuld worden met een afbeelding.
Het verzamelen van ansichtkaarten als hobby
De ‘ansichtkaartengekte’, zoals destijds door de pers benoemd, leidde ertoe dat de samenleving allerlei taferelen ging afbeelden op deze kartonnen kaartjes, variërend van landschappen en portretten tot tentoonstellingen, koninklijke bezoeken, humoristische scènes of zelfs actuele gebeurtenissen. Dit maakte het verzamelen van ansichtkaarten tot een populaire hobby. Zo werd in 1897 in Neurenberg de World Association Kosmopolit opgericht, een verzamelaarsclub van ansichtkaarten die actief bleef tot aan de Eerste Wereldoorlog en in Duitsland op zijn hoogtepunt meer dan 15.000 leden had.
Tegenwoordig herontdekken duizenden mensen wereldwijd de oorspronkelijke charme van deze communicatievorm door middel van ‘postcrossing’ of postkaartketens. De werkwijze is vergelijkbaar met vroeger, met als verschil dat nu het internet gebruikt wordt om liefhebbers van ansichtkaarten met elkaar te verbinden.