Bladmuziek afdrukken: feiten en de historie van muzieknotatie

Wanneer we spreken over de geschiedenis van het drukken, verwijzen we naar de evolutie van het afdrukken van tekst. Echter, parallel aan de ontwikkeling van tekstafdruk, evolueerde ook het drukken van muziek. Beide vormen van drukwerk, tekst en muziekpartituren, evolueerden zij aan zij, gebruikmakend van dezelfde technologische vooruitgang, hoewel het drukken van muziek eigen specifieke uitdagingen en complexiteiten met zich meebracht, waardoor het ontwikkelingspad soms anders liep.

Hier is een overzicht van dit traject, waarbij muzieknotatie meermaals werd gecreëerd en heruitgevonden. Het transformeerde van simpele instructies over de voordracht van liederen naar een uitgebreid systeem dat gedetailleerde instructies kan bieden over noten, toonhoogte, ritme… voor een volledig orkest.

Oorsprong: de grondslagen van moderne muzieknotatie

De allereerste vormen van muzieknotatie dateren van voor het gebruik van papier en perkament als schrijfmiddelen. Het oudste bekende voorbeeld is een tablet met spijkerschrift uit het oude Babylonië (nu Irak), gedateerd rond 2000 v.Chr. In het oude Griekenland, vanaf de 6e eeuw v.Chr., waren muzieknotaties ook gangbaar, waarbij boven de lettergrepen tekens de toonhoogte aangaven.

Middeleeuwen: muziek in geïllustreerde manuscripten

De grondlegging van de moderne muzieknotatie, met de systematische implementatie van het tetragrammaton (later het pentagram), wordt toegeschreven aan Guido van Arezzo rond het jaar 1000. Hoewel muziek vaak mondeling werd overgedragen, begonnen abdijen met het arbeidsintensieve proces van het met de hand kopiëren van muziek in rijkelijk versierde codices, voorzien van prachtige illustraties en decoraties.

Druktechnieken met losse letters: Ottaviano Petrucci en John Rastell

Na de uitvinding van de drukpers in de 15e eeuw werd deze techniek de voornaamste methode voor het produceren en verspreiden van tekst, terwijl muziek voornamelijk werd overgedragen via handgeschreven manuscripten. Dit was deels te wijten aan het gebrek aan een uniform muzieknotatiesysteem en deels aan de technische moeilijkheden van het integreren van notenbalken, noten en tekst. Vaak werden de notenbalken handmatig toegevoegd voor of na het drukken van de muziek. Ottaviano Petrucci ontwikkelde een methode waarbij de notenbalken, tekst en noten in drie afzonderlijke drukgangen werden afgedrukt. Hoewel dit een elegante oplossing bood, was het proces te tijdrovend en te complex voor massaproductie. John Rastell introduceerde later een methode waarbij notenbalken, tekst en noten als één geheel werden gedrukt, wat ondanks minder precieze resultaten, de voorkeur genoot en in heel Europa de standaard werd tot de 17e eeuw met de komst van kopergravure.

Plaatgravure: de dominante methode tot de moderne tijd

De beperkingen van losse lettertypen lagen in hun onveranderlijkheid, waardoor het onmogelijk was om de fijnheid van handgeschreven manuscripten na te bootsen. Daarom wendden drukkers zich tot plaatgravure, waarbij notenbalken, noten en tekst rechtstreeks in de plaat werden gegraveerd. Dit leverde afdrukken op van hoge kwaliteit, zodanig dat uitgevers zoals G. Henle Verlag tot 2000 handgegraveerde bladmuziek bleven produceren.

In het begin werden de platen vrij met de hand gegraveerd. Later werden speciale gereedschappen ontwikkeld voor verschillende elementen.

• Beitels voor bladmuziek
• Elliptische burijnen voor crescendo en diminuendo
• Platte burijnen voor het binden van extra sneden
• Ponsen voor noten, toetsen, wijzigingen en letters

Plaatgravure was de methode bij uitstek voor het drukken van bladmuziek tot het einde van de 19e eeuw, toen het verval werd ingeluid door de ontwikkeling van de fotografische technologie.

Handschrift: het belang van handgeschreven notaties

The development of printing sheet music contributed to the standardization of musical notation symbols, leaving little room for the inevitable variations resulting from manual transcription. Yet, composers continued to write their music by hand before handing it over to a copyist and then to a printer for distribution.

With the spread of engraving printing, sheet music with pre-printed lines for writing notes became common. In the 20th century, score sheets were sometimes printed on tracing paper or vellum, which made it easier for composers to correct and revise their work and allowed for the reproduction of the script in multiple copies through a photographic exposure process. If the used paper was opaque, it needed to have a fine texture to prevent ink from spreading. The ink was always strictly black.

Computers and Sheet Music: Music Notation Software

Just like nearly every other process, computers have revolutionized how sheet music is written and produced. There is now music notation software (such as Finale or Sibelius) that allows you to type, edit, and print sheet music, much like a word processor. Music notation software facilitates various aspects, such as making corrections, extracting parts for the orchestra, transposing music between different instruments, changing the key of a piece, and many other tasks. With some software, you can even test music by digitally playing instruments, giving you an idea of how a real instrument will sound.

Various methods continue to develop for displaying music. Some serve as alternatives, or supportive methods, for certain instruments. For example, there are icons for wind instruments indicating the holes to be covered, or different systems for percussion instruments, which do not produce notes of a precise pitch. For the guitar, now a commonly used instrument, there are alternative forms of notation.

In any case, the standardization of music notation in score form is a significant achievement in Western music education. For centuries, the art of printing has strived and attempted to reproduce notation as accurately as possible mechanically, but on the other hand, it is also through the art of printing itself that the standardization of such a complex system has become possible.