De Ampersand (&), ook bekend als de ‘commerciële e’, is een van de meest unieke en interessante symbolen in typografie. Dit veelgebruikte symbool wordt gewaardeerd door talloze letterontwerpers vanwege de creatieve vrijheid die het biedt. Het heeft echter een oude oorsprong die slechts bij weinigen bekend is.
Dit teken heeft verschillende namen, afhankelijk van de taal (in het Italiaans “e commerciale”, in het Frans “esperluette”, in het Duits “Et-Zeichen”) en werd in 1837 opgenomen in het Engelse woordenboek als “ampersand”.
Tot het begin van de 20e eeuw maakte de & deel uit van het Angelsaksische alfabet en nam het de laatste positie in. Het alfabet eindigde met “X, Y, Z en per-se and”, wat betekent “X, Y, Z en het symbool voor zichzelf dat staat voor ‘and'”. De samentrekking van “and-per-se-and” leidde tot de huidige naam “ampersand”.
Geschiedenis en evolutie
De ampersand werd in de eerste eeuw voor Christus bedacht door de Romein Marcus Tullius Tiro, een slaaf en secretaris van Cicero, die wordt beschouwd als de uitvinder van het oorspronkelijke symbool. Tiro ontwikkelde een systeem van afkortingen, de zogenaamde Thyroniaanse Aantekeningen, om het schrijven te versnellen.
In het Oud Romeins-Italiaanse schrift was de ampersand de ligatuur tussen de letters ‘e’ en ‘t’ (wat ‘en’ betekent in het Latijn). Met de ontwikkeling van het Nieuw Romeins Cursief schrift verschenen er veel ligaturen tussen verschillende letters. Ondanks de afname van het gebruik van ligaturen met de overgang van het Latijn naar het Karolingisch schrift, bleef het symbool & bestaan, steeds meer gestileerd.
Vanaf de tweede helft van de 8e eeuw werd de ampersand veel gebruikt door schriftgeleerden, omdat het hielp bij het invoegen van zoveel mogelijk woorden op een regel, wat handig was voor een gerechtvaardigde lay-out.
Na de komst van de boekdrukkunst in Europa in 1455 maakten drukkers ook gebruik van dit symbool. De ampersand overleefde de periode van handmatige druk vanwege de mogelijkheid om meer verplaatsbare tekens op een regel te plaatsen door ‘&’ te gebruiken in plaats van ‘and’, ‘und’ of ‘et’. Het symbool bleef vrijwel onveranderd ten opzichte van de Karolingische versie uit de negende eeuw. In cursief schrift kwam de ligatuur van ‘e’ en ‘t’ later, in de Renaissance, en was meestal fantasierijker en decoratiever.
Ampersand in hedendaagse typografie
Vandaag de dag wordt het &-symbool opgenomen in het ontwerp van alle nieuwe lettertypes en maakt het deel uit van elk bestaand Latijns alfabet. Er zijn talloze variaties van de ampersand, vooral in cursief, waarbij het symbool nog steeds de basisvormen ‘e’ en ‘t’ combineert.
Deze historische oorsprong is duidelijk in sommige karakters die de letters duidelijker scheiden, zoals Rotis Sans, Trebuchet en Bebas Neue.
De meest gebruikte ampersand is echter de Karolingische versie, die voorkomt in de meeste bestaande lettertypes. Je vindt het in zowel serif lettertypes zoals Didot, Bodoni en Bembo, als in schreefloze lettertypes zoals Akzidenz Grotesk, Helvetica en Univers.
Naast de eenvoudige ampersands, zijn er cursieve stijlen die, beïnvloed door kalligrafie, meer levendige rondingen tonen. Deze stijl is vaak elegant en fantasierijk.
Er zijn verschillende interessante variaties van de ampersand, waaronder die van Ludovico Degli Arrighi, een meester-graveur en typograaf uit de Renaissance, en Robert Granjon, een 16e-eeuwse Franse letterontwerper.
Het lettertype Poetica uit 1992, gebaseerd op het oude Cancelleresca (een kalligrafisch schrift dat sinds de 13e eeuw in de handel wordt gebruikt) en gemaakt door Robert Slimbach voor Adobe, biedt een rijke verzameling van 58 variaties op ampersand.
Variaties en iconische ontwerpen
Er zijn verschillende interessante variaties van de ampersand, zoals die van Ludovico Degli Arrighi en Robert Granjon. Het lettertype Poetica, gebaseerd op het oude Cancelleresca en gemaakt door Robert Slimbach voor Adobe in 1992, biedt een rijke verzameling van 58 variaties op de ampersand.
De ampersand is een icoon geworden in logo’s en typografie. Het is terug te vinden in logo’s van bekende bedrijven zoals AT&T, M&M’s, Head & Shoulders, en Toni & Guy.
In kunst en mode wordt het symbool gebruikt door instellingen als het Victoria and Albert Museum en merken als Dolce & Gabbana en & Other Stories. Het symbool speelt een prominente rol in de branding van deze organisaties en illustreert hoe het zich door de tijd heen heeft aangepast en ontwikkeld.
Het meest opvallende kenmerk van de ampersand is de blijvende aanwezigheid in de geschiedenis van typografie en grafisch ontwerp. Aanvankelijk beroemd geworden door zijn functie als afkorting, is het nu een iconisch symbool dat veel gebruikt wordt in verschillende sectoren en communicatietypes.